Байр суурь: Ж.Цолмон- Вакцинд итгэх асуудлын хувьд
КОВИД-19 дэлхийн хүн амыг айдас, түгшүүрт байлгасан хэвээр байна. Нүдэнд үл үзэгдэх тэр вирүс хүмүүн биднийг тохуурхан доромжилж улс оронд нь төдийгүй гэр гэрт нь хорьж нийгмээс тусгаарлан эдийн засаг, эрүүл мэндээр нь хохироож байна. Халдварт өртөхгүй, халдвар тараахгүй гэж эмээхийн эрхэнд монгол түмний бэлэг тэмдэг жилд ганц тохиодог цагаан сараараа ч настан буурал аав, ээждээ очиж золгох эрхгүй, туурга тусгаарласан үр хүүхдэдээ ч дэм болох боломжгүй, хүн хоорондын хэвийн харьцаа хайрцаглагдан зөвхөн хувиа бодох, довоо борлуулах байдалд ороод удаж байна. Энэ байдлыг минь өнөө вирүс харан баясаж бүүр сүүлдээ өнгө зүсээ хувирган дахин дайрахад бэлдэн зэхэж байна. Хэдэн ч удаа яаж ч хувирч мэдэх энэ вирусийг хүн төрөлхтөн эхлээд үл ойшоож тарж түгэх боломжийг нь олгосноо ухаарч нэгдэн тэмцэж эхэлсэн ч нэгэнт дийлэхээ больсон учир вакцин гэгч авралыг харан горьдон хүлээж сууна. ДНБ-нийхээ 2-5 хувийг шинжлэх ухаандаа зарсан улс орнууд үр шимээ одоо л хүртэх цаг хэмээн үзэж аюулт энэ байдлаас ард түмэн, эдийн засгаа аврахын тулд эрдэмтэдийнхээ хүчийг дайчлан чансаа заан өөр хоорондоо уралдан вакцин үйлдвэрлэж байна. Тэд эхлээд өөрийн иргэддээ хийнэ дараа нь үлдвэл худалдаж болох юм гэж томорч байна. Гэтэл бид шинжлэх ухаандаа хэдийг зарж байгаа билээ? ДНБ-ний 0,1 хувьд ч хүрэхгүй үзэгдэл төдий төсвийг өгч төсөв өгсөн нэртэй оромдож байгаагийнхаа горыг амсаж бусдыг царайчлан хүлээж сууна. Гуравхан сая гаруй хүн ам минь хамгийн түрүүнд вакцинд хамруулна гэж байгаа БНХАУ-ын эмч нарын тооноос бага, АНУ-ын эмч нараас гурав, ОХУ-ын эмч нараас дөрөв дахин бага байгаа нь уг нь юу ч байхав дээ гэмээр. Энэ бол зөвхөн эмч нарын тоо гэтэл тэд эмч, эмнэлгийн ажилтнуудаа вакцинд хамруулахаас гадна иргэдээ хамруулаад эхэлсэн байна. Одоогийн байдлаар үйлдвэрлэгдсэн вакцины ихэнх болох 39 сая вакцин дэлхийн хамгийн баян 49 улс орнуудад түгээгдээд байна.
Вакциныг маш богино хугацаанд бүтээсэн, хэт түргэвчилсэн, хангалтгүй туршилт хийсэн зэрэг асуудлууд нь олон нийтийг вакцинд үл итгэх, эргэлзэх асуудлыг үүсгээд байгаа хэдий ч аль вакциныг ямар хэмжээгээр захиалах вэ гэдэг амаргүй сонголт улс орнуудын өмнө үүсээд байна. Хамгийн их яригдаж байгаа Pfizer / BioNTech, ModernaTX, AstraZeneca, Sputnik V вакцинуудын хооронд ямар ялгаа байгаа, аль нь илүү үр дүнтэй талаар олон талын мэдээллүүд байна.
Улс орнуудын сонголтод нөлөөлөх гол зүйл нь вакцины үр нөлөө, өртөг, хадгалалт, түгээлтийн шаардлага юм. Анагаах ухааны тэргүүлэх сэтгүүл болох Lancet сэтгүүлд гарсан харьцуулан судалсан дүгнэлтээс харахад Pfizer вакцин нь хамгийн өндөр үр дүнтэй \95%\ гэгдэх боловч хадгалах шаардлага \-70 хэм\ бусдыгаа бодвол өндөр. Үнийн хувьд 100 саяас дээш хүн тунг авсан тохиолдолд нэг тунгийн үнэ 18,9-19,5 ам.доллараар авах юм байна. Moderna вакцин нь өндөр үр дүнтэй \94%\, хадгалах температурын горим харьцангуй бага \-15-(-25) хэм\ боловч захиалах хэмжээнээс хамаараад нэг тун 25-37ам. долларын үнэтэй. AstraZeneca вакцин нь хамгийн хямд \3 ам.долл\, хадгалалт хялбар \2-8 хэм\ боловч үр дүнгийн хувьд хамгийн бага \70,4% дунджаар\ байна. Sputnik V вакцины нэг туны үнэ 10 ам. доллараас бага, хадгалах горим хялбар \+2 – +8 хэм\, үр дүн харьцангуй өндөр \91,6%\.
Англи, Өмнөд Африк г.м орнуудад шинээр гарч буй SARS-CoV-2 омгуудын эсрэг эдгээр вакцинуудын үр нөлөө ямар байх нь эцэслэн батлагдаагүй байна. Хэдий вакцинууд өөр өөрийн онцлогтой байгааг бие биенийхээ эсрэг, нэг нэгнийгээ үгүйсгэж байна гэж ойлгох нь ташаа бөгөөд бүгд цар тахалтай тэмцэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэх юм. Түүхэнд байгаагүй богино хугацаанд вакцин үйлдвэрлэж, гаргасан хүчин чармайлт нь манай цаг үеийн шинжлэх ухааны томоохон ололт амжилтын нэг юм гэж дэлхий дахинаа дүгнэж байна.
Вакцин нь хүний амь насыг аврах, хүнд өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрүүл мэндийн үйлчилгээг бэхжүүлэх чухал үүрэгтэй. ДЭМБ, олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн эрдэмтэд, шинжлэх ухааны элитүүдийн дүгнэлтүүдийг итгэмжлэгдсэн мэдээллийн эх сурвалж болгон түшиглэх нь ард түмний дунд эерэг ойлголт, итгэлийг бий болгоход хувь нэмэр болно.
Вакцинаас хүмүүс их зүйлийг хүсч байх нь эргэлзээгүй. Хайртаа хүмүүстэйгээ хамт байх, улс орнууд хилээ нээж эрдэм мэдлэгийн их аяндаа мордох, бизнес үйл ажиллагаа идэвхижих, хэвийн амьдралдаа буцаж орох, хоосорсон сургууль, цэцэрлэгүүд үүд хаалгаа дэлгэн хүүхдийн дуу цангинах тэр мөчийг тэсэн ядан хүлээж байна. Гэвч вакциныг дэлхийн бүх хүн амд хүртээмжтэй байлгаж сүргийн дархлааг үүсгэх хүртэл цаг хугацааг тэвчих л болох нь. Вакцинд хамрагдсан ч нөгөө л халдвар хамгааллын дэглэмээ сахиж, хувийн өндөр хариуцлагатай байж жинхэнэ утгаараа энэ аюулын ард гарна гэдгийг хувь хүн бүр ухамсарлан ойлгож улам болгоомжтой, няхуур байхыг уриалж байна.
КОВИД-19 вакцины гаж нөлөө, үр дүнгийн талаар янз бүрийн мэдээлэл хүн бүрт харилцан адилгүй байгаа. Вакцинд хамрагдах, хамрагдахгүй нь хувь хүний эрхийн асуудал боловч өөрийн сонголтоо бусдад тулгаж, бусдын эрүүл байх сонголтыг няцаан, эрхийг нь хөсөрдүүлэх эрхгүйг ойлгох нь зүйтэй. Бидний улирлын томуугийн эсрэг хийгээд байгаа вакцин маань 40-60 хувийн л үр дүнтэй байдаг. Тэрэнтэй харьцуулах юм бол КОВИД-19 вакцинууд 80-95 хувийн үр дүнтэй талаар эрдэмтэд мэдээлж байна.
Монгол Улсын Засгийн газар энэ сарын 23-наас эхний ээлжинд хүн амынхаа 20 хувь буюу 690 орчим мянган хүнээ вакцинжуулалтад хамруулахаар төлөвлөж бэлтгэл ажлыг хангаж байна. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ вакцинжуулалт чухал болохыг, хэдий чинээ эрт хүн амаа хамруулна төдий чинээ эрт улс орноо, өрх гэрээ эдийн засгийн хямралаас аварч хэвийн амьдралдаа орох боломжтойг уриалан хамгийн түрүүнд вакцин хийлгэхээ мэдэгдсэн. АНУ-ын ерөнхийлөгч нар амласан боловч биелүүлээгүй, хойд болон урд хөршийн маань тэргүүн нар амлалтаа хэр биелүүлсэн нь мэдэгдэхгүй байна. Бид хамтын хүчээр аюулт энэ өвчний эсрэг тэмцэж ялж чадна.
Ж.ЦОЛМОН АУ–ны доктор, профессор
