Нүүрсний экспорт эдийн засгийн гол найдвар болж байгаа энэ цаг үед “Эрдэнэс Тавантолгой” шинэ, шинэ рекордын эзэн болсоор. Монгол Улс энэ онд нийт 50 сая тонн нүүрс борлуулах нь нэгэнт тодорхой болж, үүнээс давсан амжилт ч үзүүлэхүйц үр дүнгүүд гарч эхэлсэн. Эргэн сануулахад, жилийн өмнө нүүрсний экспортын төлөвлөгөө тэс өөр байв. 40 сая тонн хол сонсогдож байсан үе. Тэгвэл өнөөдөр 50 бус 60 сая тонн ч ойрхон харагддаг боллоо.
Нэг жилийн хугацаанд нүүрсний экспортын биет хэмжээ урьдын хүлээлт, таамгийг орвонгоор нь эргүүлж, экспорт нэмэгдэх боломжтой юм байна гэсэн итгэл үнэмшлийг улам бататгаж орхив. Зах зээл, заяа хоёр нь ч түшлээ. Экспортын гол тоглогч нь “Эрдэнэс Тавантолгой” байлаа. Монгол Улс 2023 оны есдүгээр сарын 30-ны өдрийн байдлаар 48.9 сая тонн нүүрс экспортолж, нүүрсний салбарт шинэ амжилтаар бүртгэгдэж байна. Үүний 20.6 сая тонн нүүрсийг “Эрдэнэс Тавантолгой” бүрдүүлэв. Энэ нь нийт экспортын нүүрсний 42 хувь юм.
Борлуулалт сайжрах хэрээр “Эрдэнэс Тавантолгой”-н улсын төсөвт төвлөрүүлэх орлого нэмэгджээ. Тус компани онцгой дэглэм тогтоосон нэг жилийн хугацаанд төсөвт 2.7 их наяд төгрөгийн татвар төлсөн байна. Энэ нь компанийн бүх цаг үеийн түүхэн дэх нийт татварын 46 хувийг эзэлж байна. Онцгой дэглэмтэй энэ хугацаанд компанийн амин үзүүлэлтүүд уруугаа бус өөдөө тэмүүлжээ. Тухайлбал, нүүрс олборлолтыг 3 дахин, нүүрс тээврийг 3.5 дахин, нүүрс борлуулалтыг 3.8 дахин нэмэгдүүлж, цаашид ЭТТ ингэж ажиллах болох юм байна, болдог юм байна гэсэн жишиг тогтоов. Үүнд зах зээлийн орчин нөхцөл, худалдан авагч орны харилцаа, хандлага ч нөлөөлж таарна.
Компанийн орлогоор үйл ажиллагаа, ажлын үр дүн яригдана. Тэгвэл сүүлийн нэг жилийн хугацаанд ЭТТ 32.7 сая тонн нүүрс борлуулж, нийт 3.3 тэрбум ам.долларын борлуулалтын орлоготой ажиллажээ. Энэхүү борлуулалтын орлогын үзүүлэлт компанийн үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн хугацаан дахь хамгийн өндөр орлогын дүнд тооцогдож байна.
Нүүрс манай улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн. Үүгээр зогсохгүй валют болон татварын орлогын гол бүрдүүлэгч болсон. Нийт экспортын 60 хүртэлх хувийг энэ онд нүүрс дангаараа бүрдүүлэхээр байна. Нүүрсний экспортын орлого ч жилийн өмнөх үетэй харьцуулахад өсөлттэй гарах магадлал бат нот бэхжсээр. Дээрх эерэг үзүүлэлтүүд “Эрдэнэс Тавантолгой”-д Онцгой дэглэм тогтоож, Бүрэн эрхт төлөөлөгч томилон ажиллуулсан цаг хугацаанд гарсан үр дүнгүүд юм.
Нүүрсний экспортын орлого өссөн нь Монгол Улсын гадаад валютын албан нөөцийг нэмэгдүүлэх, төгрөгийн ханшийн уналтыг тогтворжуулахад хамгийн чухал нөлөө үзүүлж байна. Улсын гадаад валютын албан нөөц есдүгээр сарын байдлаар дөрвөн тэрбум ам.долларыг давж, өмнөх жилээс 1.6 тэрбумаар нэмэгдэв. Энэ нь 48 хувийн өсөлт юм.
Нөхцөл байдал жилийн өмнө амаргүй байлаа. ОУВС Монгол Улсыг дефолт зарлах 10 улсын тоонд оруулж байв. 2022 оны аравдугаар сард гадаад валютын албан нөөц эрс багасаж, гадаад төлбөр тооцоог хэвийн хийхэд хүндрэл учирч, ам.долларын ханш эдийн засгийг доргиосон. Тухайн үед “Эрдэнэс Тавантолгой” тэргүүтэй уул уурхайн төрийн өмчит компаниудад ГВАН-ийг тодорхой хэмжээгээр нэмэгдүүлэх үүрэг даалгавар Засгийн газар өгч, үр дүнг нь хэмжих тоолуур гүйж эхэлсэн байлаа. Өнөөдөр харахад, валютын албан нөөц 4.1 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь эдийн засагт, бизнест, айл өрхийн амьжиргаанд ханшийн дарамтыг хааж, төгрөгийн ханш тогтворжих гол баталгаа болжээ.
Монгол Улс нүүрсээ хил үнээр, биржээр зардаг боллоо. Ингэснээр далд эдийн засаг ил болж, нүүрс дагасан бизнесүүд бүртгэлтэй, энд эргэлддэг мөнгөний урсгал татвараар дамжин төсөвт орлого нэмлээ. Экспорт нэмэгдсэнээр хямрал, хүндрэл холдож, эдийн засаг сэргэж эхэллээ. Эдийн засаг оны эхний хагас жилд 6.3 хувиар өсөж, мартагдсан өсөлт эргэн ирэв. Монгол Улс дефолт зарлах эрсдэлээс гарч, ковидын дараах эдийн засгийн эрчим нэмэгдлээ.
Монгол Улсад эрдэс бүтээгдэхүүнийг биржээр борлуулах эрх зүйн орчин бүрдэж, үр дүнд нь “Эрдэнэс Тавантолгой” 54 удаагийн арилжаанд оролцож, 7.2 сая тонн нүүрс борлуулж, 359.7 сая ам.долларын нэмэлт орлого олсон байна. Олборлолт, экспорт, орлого сайжрахын хамт компани 363.2 тэрбум төгрөгийн төсвийн хэмнэлт хийжээ. Эдийн засагт, төсөвт, уул уурхайн салбарт түүхэн чухал үүрэг гүйцэтгэх “Эрдэнэс Тавантолгой”-н нэг жилийн хугацаанд гаргасан амжилтуудыг тоймлоход ийм.
Компани зах зээл, засаглал, дэд бүтцийн сорилт дундуур урагшилж байна. “Нүүрсний хулгай”-ын дуулиан нэг талдаа гараагүй ч “Эрдэнэс Тавантолгой”-руу өнгийх, сонирхох, тэнд очих хүсэлтэй хүмүүсийн мянган хүсэл дундаршгүй. Эцсийн шийдийг ууган нам, улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газар эцэслэн болгооно. Онцгой дэглэмтэй, БЭТ томилсон нэг жилийн тоонууд эдийн засагт итгэл нь байлаа.
